رابطه اختیارباسرنوشت
رابطه اختیار با سرنوشت انسان
در قرآن آمده که خدا از آینده انسان آگاه است و سرنوشت هر فردى را مى داند، پس چرا ما را آفریده است، اگر نمى توانیم فرد خوبى باشیم؟
پاسخ:
هیچ شکى وجود ندارد که خدا از آینده انسان آگاه است وسرنوشت هر فردى را مى داند اما باید دید معناى سرنوشت چیست وآیا با اختیار ما منافات دارد یا خیر؟در مورد سرنوشت، دو تفسیر وجود دارد: تفسیر نخست مى گوید: سرنوشت هر كس از روز نخست، بدون اطلاع و حضور او، از طرف خداوند تعیین شده و بنابراین هر كس با سرنوشت معیّنى از مادر متولد مى شود كه قابل دگرگونى نیست (هر انسانى نصیب و قسمتى دارد كه ناچار باید به آن برسد. چه بخواهد و چه نخواهد،و كوشش ها براى تغییر سرنوشت بیهوده است. بنابراین تفسیر، بدیهى است كه انسان موجودى مجبور و بى اختیار است.ولى بررسى منابع اسلامى نشان مى دهد این تفسیر مورد تأیید اسلام نیست و قبول و پذیرش آن، تمام مفاهیم مسلّم اسلامى از قبیل: تكلیف، جهاد، سعى و كوشش و استقامت و غیره را به هم مى ریزد.
استاد مطهرى مى گوید: «اگر مقصود از سرنوشت و قضا و قدر الهى، انكار اسباب و مسببات و از آن جمله قوه و نیرو و اراده و اختیار بشر است، چنین قضا و قدر و سرنوشتى وجود ندارد و نمى تواند وجود داشته باشد»(1)
معناى درست علم خدا به سرنوشت آن است كه خداوند در ازل مى داند كه هر فرد انسانى با اختیار و انتخاب خود چه سرنوشتى را براى خود رقم خواهد زد ، بنابراین علم خداوند از ابتدا به كارهاى انسان با اختیار و انتخاب او تعلق مى گیرد ، پس با این حساب ، علم خداوند نه تنها مغایر با انتخاب ما نیست ، بلكه انتخاب و اختیار ما را تأیید مى كند.
در قرآن آیات زیادى وجوددارد كه به صراحت اختیار انسان و نقش اراده او را بیان داشته است؛ مانند آیه:
«لیس للانسان الا ما سعی؛ براى انسان چیزى جز حاصل سعى او نیست».(3)